Gerçek Gaslighting Kavramı Çok Yanlış Kullanılıyor!

ÖZET

• Gaslightingi anlatan videolar ilişkileri mahvedebilir.
• Bunu bir video üzerinden söylemem ironik, farkındayım.
• Ama şunu söyleyebilirim ki; meslektaşlarımın bu konuda paylaştıkları içeriklerin tehlikeli noktalara çekilebileceğini düşünüyorum.
• Gerçek gaslighting kavramı doğru bir şekilde anlaşılmadığında sap ile saman birbirine karışıyor. 
• Mesela “Gaslightingi eşin, annen-baban farkında olmadan da yapabilir.” demek aslında yanlış bir açıklama.
• Gaslightinge ilham veren 1940 yapımı filmin tamamını orijinal dilinde izledim.
• Bu film üzerinden gaslighting  kavramına eleştirel bir yorumda bulundum.
• Bu konuyu pek açıklanmadığını tahmin ettiğim yönleriyle anlattığım videoyu izleyebilirsin. 

Gaslighting çok popüler bir kavram haline gelmeye başladı, ben de popülerlik rüzgarına kapılıp bir yazı hazırladım.

Şaka bir yana bugün gaslighting konusunu işlememin en önemli nedeni, bu konuyla ilgili çok yanlış yorumlamalara girmeni engellemek ve seni uyarmak.  

Çünkü bu kavramın dayandığı 1940 yapımı filmi orijinal dilinde sonuna kadar izledim ve aslında konunun diğer birçok video ve yazıda ne kadar farklı ve yanlış noktalara gittiğini fark ettim. 

Bu yazıda gaslighting konusuna muhtemelen daha önce düşünmediğin farklı bir açıdan baktım. 

Gaslighting hakkında videolarda konuşan meslektaşlarımın neredeyse hepsinin gözden kaçırdığı tehlikeli bir durum var.

Bu kavramın çok popülerleşmeye başlaması insanları yanlış ve tehlikeli bir noktaya yönlendirebilir diye düşünüyorum.

“Aa bu annemde, babamda, eşimde de var, demek ki bana gaslighting yapıyormuş.” deyip çaresiz bir pozisyona düşebilirsin.

İlişkilerine bu gözle bakmak tahammül edilemez sonuçlara da neden olabilir.

Çünkü o zaman bunu yaşadığını düşündüğün kişiden soğursun, güvenin ve umudun ortadan kalkar. 

Gerçek gaslighting varsa o ilişkide bir saniye bile durmamak gerekir çünkü bu çok ciddi bir sorun.

“Ama farkında olmadan yapıyor olamaz mı?” dersen hayır olamaz.

Bu gerçek gaslighting tanımına aykırı.

Gaslighting işaretleri şunlardır, kendi kendine tanı koy ve gaslightingi anla, denilen tanımlamalara baktığımda bunların bilimsel olarak operasyonel şekilde tanımlanmadığını ve çok farklı yerlere çekilebileceğini görüyorum. 

Birçok kişide ya da birçok sorunlu ilişkide yetersiz hissettirme, kendinden şüpheye düşürme, yargılama hatta aşağılayıcı kırıcı sözler söyleme gibi davranışlar olabilir.

Bu ilişkilerde kaybetme korkusu ya da kendine saygı ihtiyacı gibi nedenlerle taktikler uygulayan da olabilir (kaçan kovalanır gibi). 

İlişkilerde belki sen de bunları yaşadın ama buna, “İşte gaslighting yapıyor, manipülasyonla beni istismar ediyor, psikolojik  şiddet uyguluyor bana.” demek çok tehlikeli ve üzücü.

İlla bir tanımlama yapıp etiket koyacaksak buna belki başka bir isim düşünebiliriz.

Sana ilginç bir şey söyleyeyim.

Psikolojide gaslighting diye bir kavram, terim aslında yok (En azından bu yazının yazıldığı tarih itibariyle).

Bunu, alanımla ilgili yerli ve yabancı kaynakları çok okuyan, araştıran birisi olarak söylüyorum.

Bilimsel bir terim değil.

Temel klinik psikoloji ve psikiyatri eğitimlerinde anlatılan, kitaplarda yer alan bir kavram değil. 

Gaslighting olarak adlandırılan, böyle zannedilen davranışlar konusunda dinamiklerin daha spesifik başka tanımları var. 

Gerçek gaslighting ise istismarı içeren çok patolojik bir davranış paketidir.

Peki bu gaslighting nedir?

İngilizce bir kelime Türkçeye direkt çevrilince anlamsız bir şey çıkıyor.

Gaslighting bir filmden esinlenerek yaratılmış bir kelimedir.

Gaslight gaz lambası demektir.

Gaslighting bir nevi gaz lambası filmindeki gibi davranmak denilebilir.

Oxford İngilizce sözlüğüne giren tanımı şöyle; Bir kişinin diğerine, kendisini ruhsal bir hastalığı olduğuna inandıracak şekilde davranışlar içine girdiği bir süreçtir.

Tanımı daha çarpıcı hale getireyim:

Bilinçli olarak birisinin diğerine onun delirdiğini zannettirmeye çalışmak için birçok şey yapmasıdır.

Bu tanım tam da gaslighting kavramının dayandığı filmle uyumlu ve doğru bir tanımlamadır.

1940 yapımı versiyonlu, Gaslighting kavramının dayandığı filmi anlamak sapla samanı ayırmak için faydalı olacak. 

(Bu arada filmle ilgili spoiler olacak, izlemeyi düşünüyorsan önce izle ondan sonra yazıya buradan devam et.)

Filmde, eşini bilinçli olarak kendinden şüphelendirip ruh hastalığı olduğunu, eninde sonunda hastaneye yatacağını söyleyen bir adam var. 

Bunu açıkça söylemenin yanında şeytani planlar yapıp eşine hasta olabileceğini düşündürmeye de çalışıyor.

Mesela; eşyalarını saklıyor sonra “Nereye koydun, nasıl hatırlamazsın delirdin mi?” diyor, 

Yandaki boş daireye girip sadece eşinin duyabileceği bir anda duvara vuruyor, eşi hizmetçilere ses duyuyorum dediğinde hizmetçiler hayal kuruyorsun diyor, gibi.

Filmde aslında kadının parası için evlenen bir adam olduğunu görüyoruz.

Kuzeninin eşine gönderdiği sevgi dolu destekleyici mektuplarını saklıyor, cevap alamayınca uzak yoldan ona ulaşmak için gelen kuzenine bahaneler bulup eşini göstermiyor.

Çünkü eşinin velayetini almak gibi şeytani bir planı var ve eşinin ailesinin daha sonra bunu engellemesini istemiyor. 

Bunun yanında arada iyi ve ilgili davranıyor gibi de görünüyor.

O yüzden tamamen eşinin nefret edebileceği bir noktada olmuyor.

Film sonunda onun aslında kendini kandırdığı, kimliğini değiştirip başkası gibi davrandığı, aslında Avustralyada oturan başka birisiyle evli olduğu, hizmetçisiyle aldattığı ve daha kötüsü yıllar önce halasını öldürdüğü ve onun elmaslarını çalmaya çalıştığı ortaya çıkıyor ve tutuklanıyor.

Bu karaktere “Narsisist! Güçlü hissetmek, eşini kendine bağlamak için eşini eziyor.” demek yeterli bir tanımlama mı sence?

Açıkçası narsistik kişilik bozukluğu da bu davranışlara uygun bir kavram değil diye düşünüyorum. 

Bu kişi narsisist değil, anti sosyal kişilik bozukluğu diyebileceğimiz özelliklere sahip suçlu birisi.

Anti sosyal kişilerde de narsistik eğilimler olabiliyor, o ayrı konu.

Bu tür suç içeren davranışlar ancak anti sosyallerde olabilir. Bu kişiler de toplumda az sayıdadır. 

Özetle, gaslighting olarak tanımlayabilecek, filmdeki gibi özelliklere sahip kişiler var ancak gerçek gaslighting istismarı popülerleşerek ön plana getirilmesi gereken bir kavram değil çünkü bu nadir bir şey.

Eğer gerçekten gaslighting uygulayan bir partnerin, bir yakının varsa bu çok ciddi bir sorun olduğu anlamına gelir.

Böyle bir durumda arada zaten sağlıklı bir ilişki yoktur ve muhtemelen de olmayacaktır.

Eğer bu tür bir durum yaşadığından şüpheleniyorsan bir terapiste başvurmanı öneririm. 

Ama yine vurguluyorum gaslighting, bilinçsizce olmaz.

İlişkilerde saygıyla ilgili sorunlar oldukça yaygın ve bu gaslighting başlığı arkasında işlenmesi gereken bir konu değil. 

Uzm. Psk. Cem Gümüş