Travma sonrası stres bozukluğu nedir?
Her travma yaşayan kişi travma sonrası stres bozukluğu yaşamak zorunda değil.
Eğer gerçekten böyle bir durum içine girdiyse o noktada hayatının birçok alanı kısıtlanmaya başlıyor ve birçok farklı sorunlar gündeme geliyor.
Ben birçok farklı travma türüyle çalıştım ve bu konu da benim özel ilgi alanlarımdan bir tanesidir.
Travmatik Bir Olay Olması
R_______________
A_______________
V_______________
M_______________
A_______________
Bu yazıda 6 maddede travma sonrası stres bozukluğunun belirtilerini, travma sonrası stres bozukluğunu nasıl tanıyabileceğini, belli özelliklerini anlattım.
Kendinde ya da bir yakınında bu tür sorunun olduğunu düşünüyorsan bu konuyu hızlı bir şekilde değerlendirmen ve netleştirmen açısından faydalı olabilir.
Travma sonrası stres bozukluğunun özelliklerinden ilki; bir travma yaşamış olman gerekiyor.
Travma, başa çıkmakta zorlandığın her türlü olaydır.
Ama travma sonrası stres bozukluğu yaşayabilmek için travmanın da belli özelliklerinin olması gerekiyor.
Travmanın travma sonrası stres bozukluğu yaratabilmesi için gerçekten büyük bir olay olması gerekiyor.
Senin içsel dünyanı beklenmedik bir şekilde sarsıp dışsal dünyanı da önemli ölçüde etkileyebilecek kadar büyük bir olay olmalıdır.
Bu büyük olaylar; ölümle burun buruna gelmek, bir yakınını kaybetmek ya da kaybetme noktasıyla karşı karşıya kalmak, fiziksel olarak saldırıya uğramak ve bu anlamda kötü deneyimler yaşamak, kaza geçirmek, doğal afet ya da terör olayları gibi olaylardır.
Bu arada travma sonrası stres bozukluğu ile alakalı travmayı illa senin yaşaman gerekmiyor.
Dolaylı bir şekilde başkasında görebilirsin.
Belki aynı ortamda olup bir travmaya maruz kaldığını ve bundan zarar gördüğünü birebir yaşamış olabilirsin.
Ya da yakınının böyle bir travma geçirdiğini öğrenebilirsin.
Bu öğrenme deneyiminin kendisi de bir travma haline gelebiliyor.
Ama tabii ki birebir karşılaşmanın yaratacağı etki çok daha büyük oluyor.
T_______________
Rahatsız Edici Detayları Canlı Hatırlamak
A_______________
V_______________
M_______________
A_______________
Travma sonrası stres bozukluğunun önemli bir belirtisi de; olayın rahatsız eden ayrıntılarını canlı bir şekilde hatırlamaktır.
HD kalitesinde bir televizyon izlemek gibidir.
Olayı hatırladığında birçok detayı gözünün önüne net bir şekilde gelir.
Hatta görsel ayrıntıların dışında sanki şu anda o sesleri duyuyor gibi belli sesleri duyabilirsin.
Burnuna belli kokular gelebilir.
Belki tatla ilgili unsurlar varsa o tadı tekrar hatırlayabilirsin.
Ya da o zamanki gibi bedeninde belirli hisler yaşayabilirsin.
Bunu şuna benzetebiliriz; bir yiyeceği alıp derin dondurucuya koyarsın.
Birkaç ay sonra çıkartıp buzları çözüldüğünde sanki yeni koymuşsun gibidir.
Aşağı yukarı benzer tadı alırsın.
Bu olay da sanki derin dondurucuya koyulmuş gibidir.
Ne zaman çıkarsan tekrar o duyguları, hisleri aynı canlılıkta hatırlarsın.
Sonra tekrar derin dondurucuya koyarsın, çıkardığında tekrar aynı hisleri yaşarsın.
Bu duygular bu kadar canlı olduğu için tetiklendiği zaman, hatırladığın zaman etkisinden hemen çıkamazsın.
O günün sonuna kadar belki o duygular devam edebilir.
Hatta birkaç gün o rahatsız edici hisler senin peşini bırakmayabilir.
T_______________
R_______________
Aşırı Tetikte Olma Hali
V_______________
M_______________
A_______________
Travma sonrası stres bozukluğunda aşırı tetikte olma hali de önemli bir etkendir.
Özellikle bu olay tetiklendiğinde sürekli gergin hissedersin.
Her an kötü bir şey olacakmış gibi diken üstündesindir.
O gevşeyememe haliyle birlikte kronik bir stres hali yaşarsın.
Gece uykuya dalarken de bunlar etkisini gösterir.
Sakin ve gevşemiş bir şekilde uykuya dalamayabilirsin.
Özellikle tetiklendiği dönemlerde uyku sorunları yaşayabilirsin.
Hatta rüyalar, kabuslar yoluyla bu olayları hatırlamaya, fark etmeye, düşünmeye devam edebilirsin.
Tabii bu gerginlik hali nedeniyle ve zihnin de sürekli hareket halinde olduğu için konsantrasyon sorunları da yaşayabilirsin.
T_______________
R_______________
A_______________
Var Olan Düşüncelerin Negatifliği
M_______________
A_______________
Travma sonrası stres bozukluğunda var olan düşüncelerin negatifliği de önemli bir belirtidir.
Belki kendini suçlayabilirsin.
Bu sık gördüğümüz şeylerden biridir.
Şimdiki bilgilerle geçmişe bakıp “Keşke şöyle yapsaydım belki önleyebilirdim.” gibi belli suçluluk düşünceleri içine giriyor olabilirsin.
Diğerlerine karşı güvenini kaybetmeye başlayabilirsin.
Belki yaşamın anlamını sorgulayabilirsin.
İnandığın değerlerin aslında çok da geçerli olmadığını düşünmeye başlayabilirsin.
Bu depresif düşüncelerle de paralel şekilde gider.
Özetle çaresizlik gibi negatif düşünceler içine girersin ve genelde içsel dünyan özellikle olayı hatırladığında karamsar bir şekle bürünür.
T_______________
R_______________
A_______________
V_______________
Maruz Kalmaktan Kaçınmak
A_______________
Travma sonrası stres bozukluğunun önemli bir diğer işareti de; maruz kalmaktan kaçınmadır.
O geçmişte yaşadığın travmatik olaya tekrar maruz kalmak, tekrar hatırlamak istemezsin.
Belki olayın geçtiği yerden ya da benzeyen yerlerden geçmeye kaçınıyor olabilirsin.
Haberleri izlemek gibi hatırlatabilecek uyaranlarla karşılaşmamaya çalışırsın.
Bunun dışında özellikle olay yakın zamanda olduysa olay hakkında konuşmaktan kaçınabilirsin.
Belki yakınların, eşin dostun, arkadaşların içini döküp rahatlaman için sorabilirler, olayı anlatmanı isteyebilirler.
Ama sen anlatıyor olmaktan kaçınırsın çünkü anlatınca olayın o rahatsız edici detaylarını canlı bir şekilde hatırlıyorsundur.
Bu da sana iyi gelmiyordur.
Eğer travma sonrası stres bozukluğu varsa kendi kendine bastırabilirsin, içsel anlamda kaçınabilirsin.
Olayı hatırlayıp, bir şekilde sindirip, belki rahatsız eden düşünceleri analiz edip değiştirmek varken ya da o duyguları ifade edip serbest bırakmak varken bunları bastırmak sana kısa vadede daha rahat, konforlu gelebilir.
Çünkü bu duygular o kadar büyüktür ki bastırmak daha iyi şeçenek gibi görünebilir.
T_______________
R_______________
A_______________
V_______________
M_______________
Arkasından Gelen Diğer Sorunların Olması
Travma sonrası stres bozukluğunu bu kadar büyük ve zor kılan en önemli etkenlerden biri de; arkasından gelen başka tür sorunların da eşlik etmesidir.
Bunların başında depresyon geliyor.
Depresif duygularla birlikte kendini daha geriye çekmeye başlarsın, insanlarla görüşme isteğin azalabilir.
Sana eskiden keyif veren şeyler artık vermemeye başlayabilir.
Geleceğe karamsar bakmaya başlayabilirsin.
Bunlar da zaten doğrudan depresyonun beliritleridir.
Çoğu zaman da travma sonrası stres bozukluğu kronikleşmeye başladıysa o duygular, travmalar, olaylar uzun süredir bastırılıyorsa bir noktadan sonra beraberinde depresyon da görülebiliyor.
Kaygı sorunları da burada önemli bir etken olabiliyor.
Özellikle de yaşadığın travmaya eşlik eden kaygı duyguları varsa bu daha sonradan yaygın anksiyete bozukluğu, panik bozukluk gibi başka tür sorunları da beraberinde getirebilir.
Öfke sorunları önemli bir ek sorundur.
Özellikle de yaşadığın olay bir şekilde haksızlık, adaletsizlik gibi insan eliyle yapılmış bir olaysa orada öfke duyguları ortaya çıkacaktır.
Bu öfke de bir şekilde dışarıya yansıyabilir.
Ya da suçluluk hisleri gibi kendine yönelik öfken varsa sende gerginlik yaratabilir, tahammül seviyen düşebilir ve diğer insanlara da yansıyabilir.
Diğer insanlara da yansıdığı için de ilişki sorunları gündeme gelebilir.
Hem depresif duyguların hem de öfke sorunların nedeniyle ilişkilerini farkında olmadan sabote etmeye başlarsın.
Bu yakınındaki kişiler için gerçekten zor bir durum haline gelir.
Arkasından gelen önemli sorunlardan bir diğeri de belli bağımlılıkların oluşması.
Duygular çok rahatsız edici olduğu için bazı kişiler bir şekilde alkolle, uyuşturucu maddelerle bastırmaya çalışabiliyor.
Bazıları kumar gibi belli alışkanlıklar içine girebiliyor.
Daha sonra bu bir bağımlılık oluyor.
O heyecanla kendine farklı bir alan açıyor, o alanda da kısa vadede kendini iyi hissediyor ama sonrasında başka sorunlar ortaya çıkıyor.
Bazı kişiler kendini alışverişe verebiliyor.
Kendini aslında maddi olarak zora sokmasına hatta borç yapmasına rağmen alışverişin getirdiği iyi hissetme duygusundan kendini alamıyor.
Bazı kişiler kendini yemeye verebiliyor.
Yeme bozuklukları oluşabiliyor.
Buraya kadar paylaştığım 6 belirtinin bazıları eğer ki olayın bitişinden sonraki 1 ayda aktif bir şekilde varsa ve sorunun derecesi giderek kronikleşmeye başlıyorsa o noktada travma sonrası stres bozukluğu düşünülebilir.
Tabii ki nihai tanıyı bir uzmanın koyacağını söyleyebilirim ama buraya kadar anlattığım konular sana fikirler verebilir.
Kafanda bazı işaretler şekillenebilir.
Bu işaretler varsa ne yapman gerekiyor?
İlla hemen bir uzmana gitmek zorunda değilsin.
Kendi kendine de yapabileceklerin var.
Burada temelde olması gereken eşlik eden, rahatsız edici düşüncelerini analiz etmek ve duygularını ifade etmek.
Özellikle de iyi bir dinleyici olduğunu düşündüğün yakınındaki kişilerle bunları paylaşmak olabilir çünkü sosyal desteğin travma sonrası stres bozukluğunun çözümünde oldukça etkili olduğunu biliyoruz.
Bu tür iyi bir desteğin varsa bu imkanları kullanabilirsin.
Kendi kendine çözümleme konusunda neler yapabileceğin konusunda özel bir yazı hazırladım.
Bu yazıyı da fikir olması açısından okuyabilirsin.
Tüm bu anlattıklarıma rağmen kendi kendine başa çıkmakta zorlanıyorsan, sindirmekte zorlanıyorsan ne yapabilirsin?
Çünkü bazı olaylar gerçekten çok rahatsız edici olabilir.
Hayatını büyük oranda etkilemiştir ve hatırladığın anda bile anında o duygular içine girebiliyorsan kendi kendine bu tür bir travma çalışması yapmak oldukça zor olabilir.
Bu noktada da EMDR gibi bir travma terapisinden faydalanabilirsin.
EMDR ve travma terapileri konusunda birçok bilgiyi blogumda paylaştım.
Eğer bu konu ilgini çekiyorsa yazı dizisini okuyup konuyla ilgili daha çok bilgi edinebilirsin.
Konuyla ilgili aklına takılan noktaları yorumlar kısmında paylaşabilirsin.
Tekrar görüşmek üzere,
Uzm. Psk. Cem Gümüş
