Fobilerin özellikleri nedir? Nasıl çözümlenir?
Birçok farklı Latince kelimeyle tanımlanmış fobi türü listeleniyor.
Açıkçası pratik anlamda fobilerle çalışırken fobilere ne etiket verdiğimiz, nasıl adlandırdığımız pek bir işe yaramıyor.
Ama şunu söyleyebilirim; fobiler genelde önemsenmese de gündelik hayatı ve yaşam kalitesini önemli oranda etkiliyor.
Yetersizlik, çaresizlik, güçsüzlük hisleri yaşam kaliteni, modunu ve enerjini çokça aşağı çekebiliyor.
Hayatına belli kısıtlamalar getirebiliyor.
Hatta bu ilişkilerini de etkileyebiliyor.
Mesela, yıllar önce bir danışanım iş seyahatleri nedeniyle binlerce kilometrelik yolu kendi aracıyla gitme durumunda kalıyordu çünkü uçak fobisi vardı.
Düşünebiliyor musun ne kadar zorlayıcı bir durum…
Bu yazıda sana fobilerin özelliklerini, pozitif noktalarını, nedenlerini ve çözüm yollarını anlattım.
Fobilerin ne gibi türleri vardır?
Fobileri genel olarak 3 gruba ayırabiliriz:
- Sosyal Fobi
- Agorafobi (Açık alana çıkmakla alakalı yaşayabileceğin bir durum, panik bozuklukla da alakalı olabiliyor. Panik atak yaşayacağın için açık alana çıkmaya korkarsan senin için bu fobi olabilir.)
- Spesifik Fobi (Belirli durumlardan ve belirli şeylerden dolayı fobik reaksiyon göstermek. Hayvanlara karşı olabilir; kedi, köpek, örümcek gibi ya da yükseklik, uçak, kapalı alanda kalma fobisi, iğne fobisi olabilir.)
Fobilerin nedenlerine ve çözüm yollarına geçmeden önce fobilerin özelliklerini daha iyi anlamak gerekiyor.
Fobisi Olan Biri Ne Gibi Şeyler Yaşar?
Fazlasıyla Korkulan Bir Şey- Durum
O_________________
B_________________
İ_________________
Fobilerin önemli bir özelliği, fazlasıyla korkulan bir durumun ya da bir şeyin olması gerekiyor.
Yukarıda verdiğim örnekler buraya giriyor.
F_________________
Olumsuz Düşünceler
B_________________
İ_________________
2. olarak olumsuz düşüncelerin de eşlik etmesi gerekiyor.
Yani bu fobik durumla ya da fobik nesneyle karşılaştığında kendini, yetersizim, kontrolü kaybedeceğim, başa çıkamayacağım, güçsüzüm gibi belli düşünceler içinde bulursun.
Bu da modunu aşağı çeker.
F_________________
O_________________
Bedensel Hislerde Artış
İ_________________
Fobiyi yaratan şeyle ya da durumla karşılaştığında bedensel hislerde belli bir artış yaşarsın.
Çarpıntı hissi gelebilir, karın ağrısı, terleme, titreme hissedebilirsin.
Ya da fobi yaşadığın şeyle bağlantılı olarak tiksinme hissedebilirsin.
Bunlar da bedensel anlamda sana huzursuzluk veren durumlardır.
F_________________
O_________________
B_________________
İstenmeyen Durumdan Kaçınmak, Önlemler Almak
İstenmeyen durumlarla, istenmeyen şeylerle karşılaştığında bunlardan kaçınmaya, o durum içine girmemeye çalışırsın.
Bunun için de belli önlemler alırsın.
Bu kaçınma ve önlem almalar da kısır döngüyü devam ettirir.
Sen kaçınıp önlemler aldıkça fobiyle yüzleşmemiş olursun, yüzleşmeyince de kısır döngü şeklinde korku koşullanması giderek büyümeye başlar.
Sence fobilerin hiç pozitif bir noktası olabilir mi?
Hiç düşündün mü?
Fobiler aslında seni korumaya çalışan bir tepkidir.
Fobi yaşadığın durumla alakalı zarar görmekten ve oradan sana olumsuz bir şey gelmesinden endişe ediyorsundur.
Beyindeki alarm merkezi de tetiklenir ve fobiler seni korumaya çalışır.
Uzak durmaya çalışırsın.
O alarm merkeziyle birlikte bedeninde belli tetiklenmeler olur.
Bir koruma mekanizmasıdır.
Ama bu koruma gereksiz yere tetiklenir.
Hatta fobinin tanımına baktığımızda mantıksız korku denir.
Görünürde bir mantığı yoktur.
Böyle Bir Koşullanma Neden Olur Sence?
İnsan Fobik Hale Nasıl Gelir?
Bir travma terapisti olarak da travma perspektifiyle bakmak benim için önemli.
Fobilere de baktığımızda aslında birçoğunun temelinde işlenmemiş travmalar olduğunu söyleyebilirim.
Yaşadığın durumla, korktuğun konuyla alakalı olarak olumsuz deneyimlerin olabilir.
Diyelim ki yüzmekten korkuyorsun ve yüzmeyi öğrenmiyorsun.
Belki de çocukken boğulma tehlikesi yaşadın.
Ya da yükseklikten korkuyorsan belki yüksek bir yerden düşüp kolunu, bacağını kırdın.
Bunun yanında illa senin deneyimlemen de gerekmiyor.
Bir başkasının yaşadığı korkuyu görüp bundan dolayı da kaygı yaşayabilirsin.
Diyelim ki belki de annen ya da baban uçaktan korkuyor çünkü daha önce türbülans yaşamış.
Korktuğu da bariz belli ve kaçınıyor.
Belki sende de böyle bir korku gelişebilir.
Onu gözlemleyerek bu korkuyu içselleştirmiş olabilirsin.
Fobilerde travmayla bağlantılı noktaların dışında başka etkenler de olabilir.
Beyin kimyasıyla alakalı hormonal etkenler de fobik reaksiyonları etkileyebiliyor.
Genetik geçişlerin de neden olabileceğini düşündüren bazı çalışmalar var.
Ama genelde daha çok kendi iç dünyandaki belli noktaların tetiklenmesiyle -travmatik öğrenme sürecinin dışında- erken dönemde yaşadığın çocukluk deneyimleri, bastırdığın belli olaylar da aslında fobik reaksiyonlara neden olabiliyor.
Bu noktada fobi yaşadığın durum senin için bir işaret oluyor, sana bazı şeyleri hatırlatıyor olabilir.
Örnek verecek olursam kedi fobin var ve özellikle kedinin sana dokunması seni rahatsız ediyorsa belki iç dünyanda geçmişte yaşadığın dokunulmayla alakalı negatif bir deneyimin olabilir.
O noktada da fobinin kendisi aslında o bastırdığın yaralara tuz basan bir durum oluyor.
Normal şartlarda böyle bastırdığın bir deneyimin olmasa bu tarz bir fobik reaksiyon yaşamayacaksın.
Ama belki de o fobinin kendisi sana bastırdığın, görmezden geldiğin noktaları görme, fark etme ve çözümleme fırsatı veriyor.
Bu açıdan da aslında fobilerin pozitif bir yanı olabilir.
Özellikle de sosyal fobi, agorafobi gibi bazı durumlarda bu tür fobilerin daha kompleks bir arka planı olduğunu görebiliyoruz.
Dolayısıyla da özellikle de kronik, uzun süreli ve yoğun fobik reaksiyonlarda alt yapıdaki bilinçdışı faktörleri de tespit etmek önemli.
Fobilerin Çözümü İçin Bir Adım Atmazsan Ne Olur?
Biraz bundan bahsetmek istiyorum.
Dost acı söyler mantığıyla bakacak olursak bu noktada biraz moralin bozulabilir.
Yazının başında dediğim gibi fobiler genelde ihmal edilebiliyor, önemsiz sorunlar gibi görünebiliyor.
Bazı durumlarda hayatını gerçekten kısıtlayabilir.
Belli fırsatları kaçırmana neden olabilir.
Mesela uçak fobin varsa belki seyahat içeren iş fırsatlarını değerlendirmezsin.
Kedi fobin varsa tatile çıkmak zulüm gibi gelebilir.
Bu ilişkine yansır.
Sosyal fobin varsa insanlarla kaynaşmak, yakınlaşmak, rahat ve özgüvenli hissetmek zor hale gelir.
Özellikle sosyal fobi gibi belli durumlar uzun süre devam ediyorsa bazı insanlar kendilerini rahatlatmak için alkol kullanma alışkanlığı geliştirebiliyorlar ve bu bir noktadan sonra bağımlılığa dönüşebiliyor.
Özetle bu sorunlar hem iç hem dış dünyanda önemli oranda yaşam kaliteni kısıtlayıp etkileyebilir.
Çözüm Konusunda Nasıl Bir Yol İzlenebilir?
Kendi kendine yapabileceklerin de var, destek alarak izleyebileceğin bir yolda
Kendi kendine yapman gereken en önemli nokta, olumsuz düşüncelerini gerçekçi hale getirip bu durumlardan kaçınmamaya niyetlenmek ve kademeli olarak, küçük küçük adımlarla yüzleşiyor olmak.
Belki yüzmeyi öğrendiysen -o zamanları hatırlayabilirsin- her insan evrimsel olarak
kendi iç dünyasında boğulmaktan korkabilir.
Yüzmeyi öğrenmek bu anlamda kendi içinde korkuyu da içerir.
Ama fobilerdeki gibi uzak durmuyorsundur, kaçınmıyorsundur, olumsuz düşünceler da buna çok eşlik etmiyordur bu yüzden belki üstüne kademeli olarak gittiğinde yüzmeyi öğrenebiliyorsun.
Önce ayağın yerdeyken kendini suya bırakabilmeyi, kulaç atabilmeyi öğreniyorsun belki bir destekle birlikte önce yüzmeyi öğreniyorsun.
Aynı şekilde fobiyle başa çıkabilmek için böyle bir yol izlenebilir.
Bunu daha sistematik hale getirebilmek açısından daha önce paylaştığım UYAN Yöntemini kullanabilirsin.
Bu yöntem sana daha organize olarak kademeli yüzleşmeyi yapma fırsatı verebilir.
Eşlik eden negatif düşünceleri de çözümleme şansın olabilir.
Tabii ki bunu söylemek kolay; yapması değil.
Eğer kendi kendine yapmakta zorlanıyorsan, kademeli olarak yüzleşmeyi tam beceremiyor gibiysen ya da bir yerde tıkanıyor gibi hissediyorsan ve bu sorun yaşamını önemli oranda etkiliyor gibiyse bu konuyu ciddiye alıp adım atmayı seçebilirsin.
Bu noktada da bir terapi desteği alman önemli.
Terapiyle birlikte aslında bu sorunun özellikle bilinçdışı nedenlerini daha iyi analiz edebilir ve kademeli yüzleşmeyi daha verimli bir şekilde terapistinin desteğiyle yapabilirsin.
Bazı durumlarda özellikle fobinin yüksek olduğu durumlarda yüzleşmeyi daha konforlu yapmak için ilaç desteği de faydalı olabiliyor.
Bu noktada tabii ki psikiyatri uzmanına başvurman faydalı olacaktır.
Konuyla ilgili görüşlerini, düşüncelerini aşağıdaki yorumlar bölümünde paylaşırsan sevinirim.
Tekrar görüşmek üzere
Uzm. Psk. Cem Gümüş
